Veel mensen denken dat je tandsteen krijgt doordat je bijvoorbeeld slecht poetst of rookt. Dit is niet het geval. Iedereen die een gebit heeft, zelfs een kunstgebit, kan tandsteen krijgen. De oorzaak is namelijk opdrogend speeksel. Speeksel is opgebouwd uit mineralen, eiwitten en water. Als je je mond open hebt bij bijvoorbeeld het slapen of sporten, verdampt het water en blijven de mineralen en eiwitten achter. Zo krijg je een soort betonachtig restant. Dit gaat vooral onder je tong zitten en daarom ontstaat de meeste tandsteen bij je ondertanden. Tandsteen vormt zich ook op het tandvlees, maar dat wordt elke paar dagen vervangen, dus dat merk je niet. Heel veel tandsteen wordt ook gewoon van het gebit afgepoetst.
Waarom zitten er eiwitten en mineralen in het speeksel? De vele soorten eiwitten zijn nuttig om te helpen bij de spijsvertering en als antistoffen tegen ziekteverwekkers. En mineralen vormen nieuwe kalk op licht beschadigde plekken van de tanden. Zo verdedigt je gebit zich.
Er is ook een vorm van tandsteen die tussen je kiezen gaat zitten, vooral als het tandvlees ontstoken is. En vermoedelijk vormt het tandsteen zich op deze plek om de plaatselijke ontsteking te neutraliseren. Op zich ook een nuttige functie. Tandsteen is onschadelijk, maar het kan hinderen bij het verwijderen van etensresten. Bij ongeveer de helft van de mensen is het nodig om het weg te laten halen. Dit kan bij een tandarts of mondhygiënist.